Jemioła
Chcesz przeciwdziałać wycinaniu drzew w mieście? Powinnaś/powinieneś więc zainteresować się problemem z… jemiołą. Ta niepozorna roślina kojarzona z ozdobami i tradycjami potrafi być bardzo niebezpieczna – dlaczego?
Duże drzewa w przestrzeni miejskiej mają ogromną wartość i spełniają niezwykle ważne funkcje, między innymi:
- chronią przed upałami (dają cień i obniżają temperaturę w swoim otoczeniu)
- gromadzą wodę i zapobiegają wysuszaniu terenu wokół nich
- pochłaniają dwutlenek węgla produkując jednocześnie tlen
- filtrują powietrze (zatrzymują część szkodliwych substancji unoszących się w powietrzu)
- są miejscem gniazdowania i bytowania ptaków
- stanowią ośrodki bioróżnorodności (schronienie dla owadów i mikroorganizmów)
- zmniejszają hałas (stanowią osłonę akustyczną)
- poprawiają samopoczucie ludzi (kolor zielony i widok roślinności sprzyja poprawie nastroju i wyciszeniu)
Niestety częstym widokiem na ulicach naszych miast są wycinki dużych drzew. Powodów wycinania drzew w miastach jest wiele, jednym z częstszych jest występowanie jemioły i brak wiedzy, że można z nią walczyć zamiast wycinać drzewa.
Jemioła pospolita (łac. Viscum album) jest półpasożytem, który sam przeprowadza fotosyntezę ale wodę, sole mineralne oraz częściowo węglowodany „kradnie” żywicielowi. W Polsce spotykamy 3 podgatunki jemioły, które porastają różne gatunki drzew:
- jemioła pospolita typowa (atakuje zazwyczaj topole, lipy, brzozy, klony, robinie akacjowe, wierzby oraz niektóre drzewa owocowe)
- jemioła pospolita rozpierzchła (atakuje głównie sosny, czasami modrzewie i świerki)
- jemioła pospolita jodłowa (atakuje tylko jodły)
Jemioła jest rozsiewana przez ptaki, dla których jej owoce są przysmakiem – nasiona przenoszą się pomiędzy drzewami zarówno w odchodach ptaków jak i na ich pazurach. Nasiona jemioły wykształcają ssawki, które przyczepiają się do drzewa, z czasem przekształcają się one w korzenie mogące ciągnąć się nawet kilkanaście centymetrów od miejsca infekcji.
Jemioła występująca w niewielkiej ilości na zdrowych drzewach, które mają dobre warunki siedliskowe nie stanowi zagrożenia dla żywiciela. Niestety coraz częściej możemy zaobserwować intensywny rozrost siedlisk jemioły (nie tylko w miastach, ale również i w lasach), który w większości przypadków prowadzi do powolnej śmierci drzew i skutkuje koniecznością ich wycinki.
Powodów tak intensywnego zasiedlania drzew w mieście przez jemiołę jest kilka, jednak dwa najważniejsze to:
- zmiany klimatyczne: coraz częstsze i dłuższe okresy suszy – jemioła jest ciepłolubna i skuteczniej rozprzestrzenia się na osłabionych suszą drzewach
- złe warunki siedliskowe drzew (m.in. otaczanie drzew nieprzepuszczającymi wody chodnikami, ulicami oraz blokowanie prawidłowego rozwoju bryły korzeniowej przez elementy architektury)
Co dzieje się z drzewem zaatakowanym przez jemiołę?
Drzewa „usypiają” transport wody z korzeni w okresie zimowym oraz posiadają mechanizm zamykania aparatów szparkowych (przez które następuje parowanie wody) w okresach suszy. Jemioła jest zimozielona i wymusza na drzewie całoroczny pobór wody z korzeni. Dodatkowo jemioła nie zamyka swoich aparatów szparkowych przez co w okresach suszy znacznie przyczynia się do utraty wody przez drzewo. Jeżeli więc drzewo zostanie w znacznym stopniu zasiedlone przez jemiołę a posiada słaby dostęp do wody to zaczyna po prostu usychać – w zależności od gatunku drzewa, warunków siedliskowych oraz stopnia zainfekowania trwa to od kilku do kilkunastu lat. Kiedy jemioła na drzewie zmienia barwę na żółtawą jest to oznaka śmierci drzewa i utraty jego zdolności do przewodzenia wody. Ostatecznie umiera zarówno drzewo jak i pasożytująca na nim jemioła.
Kiedy jemioła zaczyna stanowić zagrożenie?
Jemioła występująca w niewielkiej ilości (do kilku sztuk na niektórych drzewach sąsiadujących ze sobą) na dużych drzewach w dobrej kondycji i nie narażonych na brak wody nie stanowi zagrożenia. Należy w takim przypadku jedynie monitorować sytuację i corocznie sprawdzać ilość jemioły na drzewach.
Jeżeli jemioła zaczyna porastać znaczą część koron drzew lub zaczyna porastać wszystkie drzewa sąsiadujące ze sobą, ale drzewa są w dobrej kondycji i nie są narażone na brak wody należy przeprowadzić zabiegi redukujące liczbę ognisk jemioły do takiego stanu, aby nie stanowiła ona zagorzenia.
Jeżeli jemioła zaczyna porastać większą część korony (jest jej więcej niż części zielonej drzewa) i/lub drzewa są w złej kondycji i/lub są narażone na brak wody należy usunąć ją całą z drzewa.
Jak prawidłowo walczyć z jemiołą?
W lasach gospodarczych najskuteczniejszą metodą walki z jemiołą jest wcześniejsze planowanie zrębów (wycinki) obszarów zarażonych pasożytem. Na obszarze miast metoda wycinania zarażonych drzew jest bezsensowna i prowadzi do szybkiej redukcji ich ilości. Jedyną skuteczną i właściwą metodą kontroli ilości i/lub walki z jemiołą są regularne zabiegi pielęgnacyjne polegające na wycinaniu jemioły przez arborystów stosujących techniki dostępu linowego do korony drzewa, które pozwalają dotrzeć do każdego miejsca na drzewie i precyzyjnie dokonać cięć.
Podczas wycinania jemioły należy stosować następujące zasady:
- Jeżeli jemioła porasta cienkie gałęzie (do 5cm średnicy) najskuteczniej jest usunąć całą zainfekowaną gałąź (korzenie jemioły zazwyczaj rozciągają się około 10-15cm od miejsca wrastania więc cięcia powinny być wykonywane co najmniej 15cm od miejsca jej wrośnięcia).
- Jeżeli jemioła porasta grubsze gałęzie lub porasta cienkie gałęzie w ilości tak znacznej, że ich usunięcie zbyt mocno zredukowałoby wielkość aparatu asymilacyjnego drzewa (część zielona drzewa) zabieg można rozłożyć na 2 lata lub wycinać samą jemiołę stosując w miarę możliwości technikę zacieniania (zakrywania agrotkaniną) miejsc po wyciętej jemiole, blokując jej dostęp światła słonecznego i uniemożliwiając przeprowadzanie fotosyntezy jeżeli zacznie ona odrastać. Zainstalowaną agrotkaninę należy usunąć po upewnieniu się, że jemioła nie odrasta (np. po 2 latach).
- Usuwając jemiołę nie powinno się wykonywać cięć na gałęziach o średnicy większej niż 5cm, w sporadycznych przypadkach dopuszcza się cięcia niewielkiej ilości gałęzi o średniacy od 5 do 10 cm w przypadku jeżeli drzewo jest znacznych rozmiarów i w dobrej kondycji.
Owoce jemioły dojrzewają późną jesienią i w okresie jesienno-zimowym ptaki zaczynają roznosić jej nasiona. Fakt ten można wykorzystać w walce z jemiołą i zabiegi pielęgnacyjne planować na okres późnego lata, tak aby usunąć jemiołę przed okresem dojrzewania owoców ale jeszcze przed rozpoczęciem zrzucania liści przez drzewa (wykonywanie cięć na drzewach w okresie zrzucania liści jest niekorzystne dla ich kondycji). Alternatywnie zabiegi można planować na późną jesień, kiedy drzewa nie mają już liści a owoce dopiero zdążyły dojrzeć.
Po przeprowadzeniu zabiegów pielęgnacyjnych i usunięciu części lub całości jemioły z drzew należy co roku wykonywać inspekcję stanu drzew. Jemioła na pewno będzie ponownie pojawiać się na drzewach, jednak w znacznie mniejszej ilości i wielkości ognisk niż przed pielęgnacją. Jeżeli jemioła zaczyna odrastać w zbyt dużej ilości zabiegi powinno się powtarzać (w praktyce następuje to nie wcześniej niż po 3-5 latach).
Dlaczego nie usuwać całej jemioły ze wszystkich drzew?
Jemioła jak każdy organizm (nawet pasożytniczy) ma swoje miejsce w naturze i stanowi element bioróżnorodności. Pomimo, że w nadmiarze może szkodzić drzewom to należy pamiętać, że stanowi również jedno ze źródeł pokarmu dla ptaków w okresie zimowym, niektóre gatunki ptaków cenią ją sobie również jako „maskowanie” dla gniazd. Dlatego ilość jemioły na drzewach należy kontrolować ale nie usuwać całkowicie.